HÜSEYİN KÖYCÜ’NÜN ‘’AKIL ATLASI SARI KARTON’’ PROJESİ (1929)

Sarı Karton Projesinin Orijinali

HÜSEYİN KÖYCÜ SARI KARTON PROJESİNİ NASIL TASARLADI?

Torunu Prof.Dr.Koptegel İlgün ‘’Hüseyin Köycü ,Akıl Atlası -ve Sarı Karton Projesi ‘’ adlı kitabında konu ile ilgili olarak aynen şöyle anlatıyor: ‘’Örtülü Köyü’nden Hüseyin Sırrı, kitabımıza konu olan “Örtülü Köyü Kalkınma Planını nasıl tasarladı; kafasında yapmayı düşündüğü birçok işi bir kâğıda döker ve halkın bu kalkınma hamlesine inanması gerektiğini düşünmeye başlar. Yapacağı planı yazacağı kalınca bir kâğıt ararken, küçücük bakkal dükkânında bir ambalaj kartonu gözüne ilişir. Bu kartonu önce düzeltir sonra üzerine ağırlıklar koyup yazı yazmaya uygun hale getirir. Karton üzerinde tam orta yere önce bir yuvarlak daire şekli çizer. O sırada yakın arkadaş ve akranları onu ziyarete gelirler. Başta Hasan Yetimoğlu; “ Hüseyin Efendi yine bir şeyler yazıp çiziyorsun…’’ dediklerinde O, masanın üzerinde ortasında yaptığı küçük yuvarlağın yanlarına beş adet ana kök dediği kalın çizgileri paralel şekilde çizmiş onlara ad arıyordu. Akranları laflamaya gelmişlerdi ama konuşmaların ana konusu; köyün sorunları, savaş sonrası özlemi çokça duyulan refah, şehirden alınan havadislerdi. Hasan Efendi buruşukluğu tam düzelmemiş kartona göz atınca, Köycü ile göz göze gelir bu da nedir dercesine. Hüseyin Efendi: “Bak Hasan biz bir tohum ekelim ki bu tohumlar her işin kökü olsun, dallarını, filizlerini ileride gençler yapsın.’’ diyerek, bir taraftan da ana köklere ayırdığı kartonun üzerine; Yaşayış, İmar, Kültür (Öğreniş), Kazanç ve Sağlık yazıyordu. Çaylar içildi, dükkândan çıkan arkadaşları, “Hele hayırlısı, Hüseyin Efendi yine bir şeyler icat ediyor da bakalım ne çıkar?“ demekten kendilerini alamıyorlardı. Aynı gün akşamüstü köy meydanında Hüseyin Efendi ile karşılaşan Hasan Efendi; “Bugün bir şeyler karalıyordun, maksadın neydi?” dediğinde Hüseyin Sırrı Efendi; “Bak Hasan, biz bu köyde doğduk, burada büyüdük, babalarımızdan çok şeyler öğrendik, savaşlar gördük, Oltu’da seninle birlikte düşmanla savaşırken çok da tehlike atlattık. Hatta devletin malını çalan bir kişiyi bölge komutanına şikâyet ettik diye seninle Kars Tevkifhanesine sorgusuz, sualsiz tıkılmadık mı? Başımızdan geçenler, kahramanlıklar hepsi tarih sayfalarında kaldı. Atamız da dediği gibi bir taraftan; yurdumuzu imar edelim, halkımızı cehaletten kurtaralım. Düşman yenildi, ülkemizden çekildi ama içimizdeki cehalet düşmanı bizimle beraber yaşıyor. Onun için, bu köy için yapacaklarımız konusunda hayalimiz geniş olmalıdır.’’ diyor. Köycü köyün ileride ilçe olması için uğraşalım dediğinde 1929 senesi idi. Ve işte her şeye ilhamını veren o proje; Orijinal Sarı Karton Prof. Dr. Koptagel İlgün himayesinde Köycü’nün diğer önemli yapıtlarıyla beraber arşivde muhafaza edilmektedir. Sarı Karton projesi yapıldığında, Köycü’nün 1933’de yazdığı “Yarın Bu Köy…” makalesine 4 sene, ilçe olduğu 1946 senesine ise 17 sene vardı. Köycü, Hasan Efendi ve köy meydanında toplanmış köy halkına bu konuşmaları şöyle devam ettiriyor; ‘’Arkadaşlar arazimiz verimli değil, rençperliğimiz zayıf, o halde kalkınma için önce eğitime sarılalım. Gençlerimiz okusun, aydın olsun, cehaleti yenelim. Kızlarımızı okutalım, onlar da aydın, uygar evlatlar yetiştirsin. Yani eğitim… eğitim… eğitim! Bu tohumları ekelim, yeşersin, dallar filizler versin o zaman ne cahillik, ne fukaralık ne de yoksulluk kalır.’’ Hüseyin Köycü 1933 yılında yazdığı “Yarın Bu Köy” isimli makalesinin son bölümü ile çağdaşlaşma yolundaki arzuları ve uğraşısındaki azmi şu sözlerle ifade ediyordu: ” …Arkadaş: Senin ellerin mi, gözlerin mi, kolların mı Avrupalınınkinden gevşek? Ruhun mu onların ruhundan aşağı? Neslin ise onlardan daha yüksek, toprağın daha kıymetli ve bakir. Sen daha sağlam, o halde yükseliş yolunda gitmek senin için devletine ödemen gereken borç olmalıdır. İlk işin gayret, ikinci işin öğrenme ve öğretmek olsun. İş bu kısa program seni uzun gördüğün yola götürür ve uzak gördüğün refaha kavuşturur. Buna iman et, dururken de, yürürken de; ‘’Türk’e durmak yaraşmaz.’’, vecizesini tekrar tekrar terennüm et. ” Havacılıkla ilgili önerilerini Atamıza nakleden Bolu milletvekili Cevat Abbas Bey’e Atatürk; ‘’Havacılık çok önemli, Amerikalı, Avrupalı bu konuya çok önem veriyorlar. Hatta havacılığın sporunu bile yapıyorlar. Biz de geç kalmayalım ama lütfen hayalini geniş tut, uçak yapmayı bile düşün.’’ demiştir. Bir bölümünü aşağıda neşrettiğim “Yarın Bu Köy” adlı makalede Hüseyin Efendi’nin hayalini 1933 yılında nasıl geniş tuttuğunun örneklerine rastlamaktayız.

HÜSEYİN K

Tony Buzan ‘ın Zihin Harıtalama Metodu

Prof.Dr.Koptagül İlgün kitabında konu ile ilgili şunları anlatıyor: ‘’Bir gün oğlumun eşi, gelinim Mine İlgün (Şişe Cam Holding İnsan Kaynakları Müdürü), bana “Babacığım bizim verdiğimiz eğitimlerde kullandığımız İngiliz bilim adamı Tony Buzan’ın 1965 yılında keşfedip Tüm Dünyadaki kurumsal özelliği olan kuruluşların eğitimlerinde kullandıkları: ‘Mind Mapping’ (Zihin Haritalama) metodu tıpkı sizin yazdığınız “Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü” kitabındaki Sarı Karton projesine benziyor deyince, bu konu üzerinde 2 seneden beri araştırma yaptım. Acaba bu metodu Tony Buzan’dan önce geliştiren başka bir kimse var mı diye. Aslında biri var; gördüm ki 1930’ların başında Hüseyin Sırrı Efendi (Hüseyin Köycü) Örtülü Köyü’nün kalkınma planını Osmanlıca, yer yer Latin harfleri ile dip notlar koyduğu ve adına “Akıl Atlası” da dediği bu planı eline geçirebildiği sarımsı renkte bir ambalaj kartonunun üzerine not ettiği için Sarı Karton Örtülü Köyü kalkınma planı adını vermiş. Bu kitabı yazmaya başladığım bir gün hastanedeki odama giren bir hastam, masa üzerinde Köycü’nün planının orijinalini ve Türkçeye çevirttiğimiz şeklini görünce, “Hocam, ben Sabancı, Koç vs. önemli şirketlere eğitim veriyorum. Bizde tahtaya tebeşirle bu tip şekiller çizerek anlatmak istediklerimiz dinleyenlerin aklında daha kolay kalıyor. Buna zihin haritası metodu deniyor. Ayrıca 2010 Ocak ayı içerisinde Ankara’da Hüseyin Köycü’yü anma programında bu metodu anlattığımda; dinleyicilerden Agah Oktay Güner “Ben planlamacıyım ama o tarihlerde böyle bir planın yapıldığını, şimdi duymaktan dolayı hayretler içindeyim” demişti. Köycü, Sarı Karton planını 1929 sonunda yapıyor ama diyor ki; zaman içinde ve ihtiyaca göre, halkın fikrini de alarak bu köklere dallar ilave edilebilir. Çorak sanılan bir toprağa, yeşerme gücü aşılanırsa, filizleri ve meyveleri o kişi tarafından görülmese de, insanlar yıllar sonra bile o meyveleri tadarlar. Düşünce ve fikirleri bir metoda, program ve disiplin dahilinde uygulama alanına geçirip, arzu ve heyecan dolu eseri ahenk içinde yaratmak, o eserlere halkın uzun süreli sahip çıkmasını sağlayacaktır. Köycü; ‘’Önemli olan bir ateş yakmaktı, daha ileri yaşam ve davranış biçimlerinin bulunabileceğine ve onlarında çalışarak elde edileceğine her yurttaşı inandırabilmekti. ‘’ demekte idi. Şenkaya da başarılan da budur. Ama başarının mutfağında “Sarı Karton” projesi bulunmaktadır. Tony Buzan’ın Zihin Haritalama metodundan Köycü’nün haberi yoktu ve olamaz da, çünkü Buzan Köycü’nün bu planı yapmasından 36 sene sonra (1965) zihin haritalama metodunu geliştirmiştir. Ancak Tony Buzan’ın bu Sarı Karton – Akıl Atlası’ndan haberi olabilirdi, eğer yazmış olabilseydik. Bende bu düşünceyle ve fedakâr Şenkayalı gençlere bilgi vermek ayrıca da ihtisasları dahilinde bu plandan tezler üretebilirler ümidiyle konuyu irdeledim. Ve de yazmak istedim çünkü bir köyün kalkınma planını yapan, bu hususta özel bir tahsili olmayan kişi o tarihte nasıl böyle bir planı yapabilirin cevabını aramak istedim. Planlama ihtisası olan, iktisat fakültesinde hoca olan Prof. Dr. Gülten Kazgan ve ona yakın kişilere bu planın Türkçesi’ni gösterdiğim zaman yüzlerindeki heyecan ifadesine katkı olabilir diye yazmak istedim. Eğer Şenkaya gazetelerinde kendi yazdıkları ve bu plan dahilinde yaptıkları olmasaydı, insanları inandırmak bile zor alabilirdi endişesini taşımama rağmen tarihsel bir gerçek olduğu için yazmak istedim. Yine Tony Buzan’a Atatürk’ü sorduklarında o verdiği cevapta; ‘’Atatürk büyük bir düşünce adamı, büyük resmi görebilmek konusunda usta olduğu bir gerçektir.’’ demiştir. Tony Buzan’a ait bir harita örneği: Zeka yaşı (IQ) dalında Dünya çapında üne sahip olan İngiliz bilim adamı TONY BUZAN, insan beyninin sınırsız şekilde çalışabilecek kapasitesi olduğunu söyler. Günlük hayatta beynimizin yaklaşık %1’lik kısmını kullanırız. Tony Buzan, Zihin Haritası (Mind Maps) yöntemiyle beynin kullanım kapasitesinin arttırabileceğini iddia eder. Tony Buzan’a göre beynin kullanım kapasitesinin gelişmesiyle birlikte kişisel yaratıcılık da artar. Tony Buzan’ın, altmışlı (1967) yılların sonunda geliştirdiği bu metot, bugün birçok kurumsal şirketin insan kaynakları departmanlarında başarıyla kullanılmaktadır. Buzan, soldan sağa not tutma yöntemiyle yazı yazma şeklinin insan yapısına çok uygun olmadığını iddia eder. Da Vinci ve Darwin’in el yazılarındaki not tutma biçimlerinden yararlanarak, zihin haritası tekniğini geliştirir. Resimlerde görüldüğü gibi bu teknikte ana tema veya düşünce kâğıdın ortasında gelecek şekilde konumlandırılır. Merkezden dallar çıkarılarak ana konu gruplara ayrılır. Alt gruplar da kurularak bağlantılar bize, daha önce göremediğimiz pek çok fikri ve bakışı kazandırır. Buzan’a göre yaratıcı zeka, farklı düşünce ve fikirler arasında ilişki kurma yeteneğini oluşturur. Bu yöntem bugün Dünyada milyonlarca kişiye ilham kaynağı olan; düşünceleri oluşturma, sınıflandırmaya, problem çözme ve karar alma aşamalarında sayısız kolaylığı sağlayan bir yöntemdir. Buzan, “Aklını Kullan” adlı kitabında, insan beynini bir bilgisayar donanımına benzetiyor ama onu kullanmak ve daha işlevsel hale getirmeyi beynimize öğretmeliyiz. Zihin Haritaları Tekniğinin patenti T. Buzan’a aittir. Bu konuda yazdığı 70’den fazla kitabıyla Dünya çapında bir üne sahiptir. Bu yöntem; beynin bilgileri daha kolay hafızada tutmasının yanında kolay bir şekilde yaratıcı düşünceyi ortaya çıkartma yöntemidir. Tutulan notlar yıllar sonra da bütün halinde hatırlanır. Sıradan not tutma yöntemiyle bütünlük sağlanamaz ve hatırlama oranı, üzerinden zaman geçtikçe azalır. Hedef belirlenirken, konular arasında daha önce hiç fark edilmeyen ilişkiler ortaya çıkar. Köycü, 1958 yılında öldüğü için T. Buzan’dan doğal olarak habersiz, T. Buzan’ın da elinde daha önce yazılmış bir kaynakça olmadığı için elbette Köycü’den haberi yok. 35 sene evvel yaptığı planın orijinal şekli incelendiğinde benzerlik derecesi iyice anlaşılacaktır. Köycü böyle bir plan hazırladığı dönemde ülkemiz yoksulluk, fakirlik ve cehaletle, Atamızın önderliğinde savaşmakta. Fert başına milli gelir 4-5 TL civarına, okuryazar düzeyi sıfıra yakın. %7 erkeklerde, %4 ise kadınlarda. Ama Örtülü köyü (Bugünkü Şenkaya İlçesi) Erzurum’un 180 km kuzey doğusunda yol güzergâhında olmayan bir köy. Bu plan işte bu köyde yapılıp uygulanmak isteniyor. O yıllarda ülkede planlı kalkınmanın düşünceleri ve hatta uygulamaları var ama bunlar iktisat ilmini tahsil etmiş kişilerce dile getirilmiş. Zeka yaşı (IQ) dalında Dünya çapında üne sahip olan İngiliz bilim adamı TONY BUZAN, insan beyninin sınırsız şekilde çalışabilecek kapasitesi olduğunu söyler. Günlük hayatta beynimizin yaklaşık %1’lik kısmını kullanırız. Tony Buzan, Zihin Haritası (Mind Maps) yöntemiyle beynin kullanım kapasitesinin arttırabileceğini iddia eder. Tony Buzan’a göre beynin kullanım kapasitesinin gelişmesiyle birlikte kişisel yaratıcılık da artar. Tony Buzan’ın, altmışlı (1967) yılların sonunda geliştirdiği bu metot, bugün birçok kurumsal şirketin insan kaynakları departmanlarında başarıyla kullanılmaktadır. Buzan, soldan sağa not tutma yöntemiyle yazı yazma şeklinin insan yapısına çok uygun olmadığını iddia eder. Da Vinci ve Darwin’in el yazılarındaki not tutma biçimlerinden yararlanarak, zihin haritası tekniğini geliştirir. Resimlerde görüldüğü gibi bu teknikte ana tema veya düşünce kâğıdın ortasında gelecek şekilde konumlandırılır. Merkezden dallar çıkarılarak ana konu gruplara ayrılır. Alt gruplar da kurularak bağlantılar bize, daha önce göremediğimiz pek çok fikri ve bakışı kazandırır. Buzan’a göre yaratıcı zeka, farklı düşünce ve fikirler arasında ilişki kurma yeteneğini oluşturur. Bu yöntem bugün Dünyada milyonlarca kişiye ilham kaynağı olan; düşünceleri oluşturma, sınıflandırmaya, problem çözme ve karar alma aşamalarında sayısız kolaylığı sağlayan bir yöntemdir. Buzan, “Aklını Kullan” adlı kitabında, insan beynini bir bilgisayar donanımına benzetiyor ama onu kullanmak ve daha işlevsel hale getirmeyi beynimize öğretmeliyiz. Zihin Haritaları Tekniğinin patenti T. Buzan’a aittir. Bu konuda yazdığı 70’den fazla kitabıyla Dünya çapında bir üne sahiptir. Bu yöntem; beynin bilgileri daha kolay hafızada tutmasının yanında kolay bir şekilde yaratıcı düşünceyi ortaya çıkartma yöntemidir. Tutulan notlar yıllar sonra da bütün halinde hatırlanır. Sıradan not tutma yöntemiyle bütünlük sağlanamaz ve hatırlama oranı, üzerinden zaman geçtikçe azalır. Hedef belirlenirken, konular arasında daha önce hiç fark edilmeyen ilişkiler ortaya çıkar. Köycü, 1958 yılında öldüğü için T. Buzan’dan doğal olarak habersiz, T. Buzan’ın da elinde daha önce yazılmış bir kaynakça olmadığı için elbette Köycü’den haberi yok. 35 sene evvel yaptığı planın orijinal şekli incelendiğinde benzerlik derecesi iyice anlaşılacaktır. Köycü böyle bir plan hazırladığı dönemde ülkemiz yoksulluk, fakirlik ve cehaletle, Atamızın önderliğinde savaşmakta. Fert başına milli gelir 4-5 TL civarına, okuryazar düzeyi sıfıra yakın. %7 erkeklerde, %4 ise kadınlarda. Ama Örtülü köyü (Bugünkü Şenkaya İlçesi) Erzurum’un 180 km kuzey doğusunda yol güzergâhında olmayan bir köy. Bu plan işte bu köyde yapılıp uygulanmak isteniyor. O yıllarda ülkede planlı kalkınmanın düşünceleri ve hatta uygulamaları var ama bunlar iktisat ilmini tahsil etmiş kişilerce dile getirilmiş. TONY BUZAN KİMDİR? Tony Buzan zihin haritalarının mucidi ,beyin derneğinin başkanı, beyin vakfı ve Kulübünün kurucusu ve zihinsel eğitim kavramının yaratıcısıdır. 1942 de Londra’da doğan Buzan psikoloji,İngilizce,matematik ve genel bilimlerde çifte takdir alma başarısına ulaşarak 1964 yılında British Columbia Üniversitesinden mezun oldu.1966 da Daily Telegraphta çalışmaya başlayarak aynı yıl İnternational Journal of Mensa dergisini çıkardı. Dünyanın önde gelen yazarlarından biri olarak 44 kitabı yayınlan ZihinHaritası,Parlak Zeka ,Aklını Kullan,Hafızanı Kullan ,Zihnini Geliştir,Dahiler Kitabı ve gelecek kuşak gibi kitapları 50 ülkede yayınlanmış ve 22 dile çevrilmesinin yanında satış rekorları kırmıştır. Tony Buzan aynı zamanda ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok uydu yayını ,radyo ,televizyon ve video programının oyuncusu ,sunucusu ve yapımcısı olarak uluslararası medya yıldızlarından biridir.

AKIL ATLASI-SARI KARTON PROJESİNİN AYRINTILARI

Hüseyin Köycü; Şenkaya henüz bir köy iken,1929 yılında ”Akıl Atlası-Sarı Karton projesi” sini tasarlamıştı.Köycü,tezgahı üzerinde bulundurduğu sarı bir karton üzerine projesini çizerdi.Proje adını işte bu sarı kartondan almıştır. Sokakta dolaşırken,insanlarla hasbıhal yaparken, ya da aniden aklına gelen veya ihtiyaç duyduğu konuyu gelir projesine eklerdi.Projesini beş köklü bir ağaç olarak tasarladı.İşte o beş köklü ağacın dalları şöyle:

KÖKLER

1.KÖK:

Kültür –Öğreniş (Eğitim)

 Dalları: • Uğraş-Okuma ve Boş Zamanları Değerlendirme. • Okul geceleri. • Münazaralar. • Hoşgörülü olmak. • Hasbıhaller (Konferanslar). • Din ve Hurafeyi Birbirinden Ayırmak. • Kütüphane. • Radyoevi. • Kültür odaları. • Sahne Sanatları ve Film İşleri. • Matbuat (İlerde Gazete Çıkarılacaktır). • Mektepler:Hususi Mektepler,Kız Çocuklarını Okumaya Teşvik,Ana Mektep,İlk Mektepler,Orta Mektepler,Sanat Mektebi,Üst Mektepler,Halk Odası ve Halkevleri. •Zanaat:Şekercilik,Pastırmacılık,Sabunculuk,Eyercilik (Saraç),Kunduracılık,Marangozluk (Dülger),İşlemeli Taşçılık,Duvarcılık-Sıvacılık,Demircilik,Terzilik,Fenni Arıcılık,İpekçilik,Hızarcılık-Kerestecilik,Biçki-Dikiş-El Sanatları (Bayanlar için),Keçecilik.

2.KÖK

Yaşayış Dalları: • Cenaze İşleri. • Bilgi Yarışmaları. • Spor Müsabakaları ve Spor Kulübü Tesis Etmek. • Kimsesiz Çocuklara Sahip Çıkmak. • Yüzme Havuzu. • Lokanta vs-Birahane. • Parklar. • Sinema. • Barlar. • Eğlence Geceleri (Balo). • Pastahane. • Tenezzuh (Gezinti Mahalleri):Sirenkes Piknik Alanı,Alahankışla Mesire Yeri,Mitinderkışla En Yakın Köy,Değirmendere Bahçe ve Dere Kenarı,Merşeker (Bağ,Bahçe,Gezinti),Lensor (Arıcılık,İpekçilik,İşportacılık),Cinavut (Orman Alanı-Temiz Hava),Zazik (Kaynak) Yayla Gezisi,Çatalkom Çiftlik Yapımı. • Musiki:Folklor,Mahalli Türküler. • Müzeler:Kalenin Islahı,Tarihi Kalıntılar,Heykelcilik,Resim-Tablo İşleri,Antika Tespiti,Asar_ı Musika,Sağlık Müzesi.

3.KÖK

İmar Dalları: • Ormanların Korunması. • Planlı Şehirciliği Geliştirme. • Cadde Kenarları,Ağaçlandırma ve Park. • Yürüyüş Alanları. • Kaldırımlar. • Asri Hamam. • Evlere Çatı ve Görünüş Güzelliği. • Konukevi (Küçük Oteller,Misafirhane). • Depreme Dayanaklı Evler. • Arazi Sulamak İçin Baraj. • Yollar. • Caddeler. • İmece İle Okul Yapımı. • Dinlenme Köşkü.

4.KÖK

Sağlık Dalları: • Doktor Temini İçin Sağlık Şirketi Kurmak. • Beslenme ve Gıda. • Beden Terbiyesi (Spor). • Hijyen (Çevre Sağlığı). • Çocuk Bakımı ve Aşı. • Eczane. • Hastane. • Fenni Döküm İşleri. • Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma. • Modern Tuvaletler. • Tıbbı Şüpheliler. • Sağlık Hastalıklarını Takip Edecek Gezici Hemşireler ve Sağlık Bakıcıları.

5.KÖK:

Kazanç: Her Aileye Kazanç Sağlayacak Bir İş Dalları: • İcarlar. • Fukaraya İş. • Tarla Tanımı. • İmaretler. • Elektrik Üretimi. • Turizm-Seyyah Yerleri (Tarihi Kalıntılar,Doğal Güzellikler,Orman Alanları,Kayak Spor Yeri), • Hafta Pazarlar. • Ticaret Birliği (Celepçilik,Ortaklıklar,Halka Açık Şirketler, Sermayeler Birleştirme) • İthalat ve İhracat (Yerli Malı Kullanımı,Ticarette İyi Mal Üretmede Rekabet). •Civar Köylerde Ziraat (Besicilik,Tohumculuk,Damızlık,Ziraat Makineleri,Çiftlikler). • Pazar-Panayır-Fuar,Balık Üretimi.